Phantasmagoria NL
In de late 18e en 19e eeuw was er een grote fascinatie voor griezelshows en het bovennatuurlijke. De toverlantaarn en de techniek van Pepper's Ghost werden gebruikt om griezelige effecten te creëren om het publiek in vervoering te brengen.
.
In 1792 presenteerde Paul Philidor in Parijs zijn show, Phantasmagorie, waarbij een klein publiek in een verduisterde kamer, slechts verlicht door de sintels van het vuur, getuige was van mysterieuze geesten en verschijningen. Dit was niet de eerste dergelijke voorstelling van Philidor, maar waarschijnlijk wel de eerste onder de titel "Fantasmagorie" - van het Grieks voor "spook" en "bijeenkomst". Eerder had Philidor zijn spoken opgevoerd in Berlijn, maar hij werd beschuldigd van fraude en uit Pruisen verbannen. De rest van zijn leven reisde hij door Europa om het publiek op te schrikken en te verrukken met zijn voorstellingen, die uitgroeiden tot een verscheidenheid aan "mechanische en optische kunsten", zoals een pauwenautomaat die at en dronk alsof hij echt was. In oktober 1801 opende een fantasmagorische voorstelling van Paul de Philipsthal - waarschijnlijk dezelfde persoon als Philidor - in het Londense Lyceum Theatre, waar het een enorm succes was. De show ging vervolgens op tournee door Groot-Brittannië, en het succes inspireerde andere showmannen om soortgelijke en meer uitgebreide spektakels te maken.
Philidor's Phantasmagorie werd gemaakt met behulp van een Laterna Magica (toverlantaarn) - een eenvoudige lantaarnplaatjesprojector die een afbeelding liet zien die was gemaakt met doorschijnende verf op glas (Q306). Het principe van de projector was al vele jaren bekend - een afbeelding uit 1420 van Giovanni da Fontana toont een lantaarn die een afbeelding van een gevleugelde duivel projecteert. De oudst bekende toverlantaarn werd rond 1720 gemaakt door de Nederlandse instrumentmaker Jan van Musschenbroek. Zij gebruikte een olielamp als lichtbron, waardoor de helderheid van het beeld sterk werd beperkt. Waarschijnlijk gebruikte Philidor de onlangs uitgevonden Argand lamp (Q588) voor zijn projecties, maar dan nog moest de kamer in bijna volledige duisternis verkeren.
De Belgische uitvinder Étienne-Gaspard 'Robertson' Robert (Q30598) ontwikkelde Philidor's Phantasmagoria verder en voegde nieuwe elementen toe aan de voorstelling. Door de toverlantaarn dichter en verder van het oppervlak waarop zij werd geprojecteerd te verplaatsen, kon hij de spookachtige figuur groter en kleiner laten worden. Hij zorgde ervoor dat de zaal volledig donker was, zodat de ogen van het publiek zich konden aanpassen aan het lage lichtniveau, en sloot de deuren van het theater zodat er geen verstoringen konden optreden zodra de voorstelling begon. Hij maakte ook gebruik van geluidseffecten om de angstaanjagende sfeer te versterken, zoals bellen, donder en spookgeroep. Door de dia's door de projector te bewegen, creëerde hij beweging, en rook vervaagde het beeld, wat het mysterieuze en raadselachtige effect versterkte, terwijl meerdere projectoren werden gebruikt om een complete scenografie van spookachtige beelden te maken.
De toverlantaarn zoals Philidor en Robert die gebruikten was echter te zwak om op het toneel te gebruiken, tenzij er sprake was van een complete verduistering. Er verschenen lichtere projectoren met limelight (Q176) als bron, maar pas toen projectoren met carbon arc lamps (Q232) gemakkelijk verkrijgbaar werden, konden geprojecteerde beelden een vast onderdeel worden van de scenografie van theatervoorstellingen. Niettemin demonstreerde de Engelse wetenschapper John Henry Pepper in 1862 een nieuwe manier om een bovennatuurlijke verschijning op het toneel te brengen: Pepper's Ghost (Q305). Het effect wordt gecreëerd door een grote glasplaat die onder een hoek op het podium wordt geplaatst. Uit het directe zicht van het publiek in een put aan de voorkant van het podium speelt een fel verlichte acteur het spook. Het publiek ziet de weerspiegeling van de geest in het glas, maar ziet natuurlijk ook de andere acteurs en het toneelbeeld - het beeld van de geest en het zicht op het toneel lopen in elkaar over. Door de positie van de acteurs op het toneel en de belichting, het glas en de spookacteur zorgvuldig te regelen, kan de geest lijken te lopen, te zweven en door vaste voorwerpen en mensen heen te gaan.
Net als de fantasmagorie-shows beantwoordde het Pepper's Ghost-effect aan de honger van het 19e-eeuwse publiek naar het bovennatuurlijke, net als andere podiumeffecten zoals de vampierval (Q30596) en de Corsican trap (Q30026). Tegenwoordig bestaan er nog steeds equivalenten van Pepper's Ghost: het effect wordt nu meestal gedaan met videoprojectie op een speciaal, semi-transparant scherm. Hologauze is een fijnmazig gaas of gaasdoek met een verzilverde afwerking voor een maximale lichtreflectie, terwijl het toch fijn genoeg is om er doorheen te kijken als het niet verlicht is (Q30547). Musion biedt een stevige maar dunne transparante plastic "folie" aan. Beide kunnen over het podium worden gespannen en dienen dezelfde functie als de glasplaat in de 19e-eeuwse versie; de technologie is anders, maar de mogelijkheid om een semi-transparante afbeelding in de uitvoeringsruimte te plaatsen is hetzelfde. Net als 150 jaar geleden is het publiek ook nu nog in vervoering bij de aanblik van een mysterieus beeld dat als een spook in de 'toverdoos' van het toneel zweeft.